Ortaokullar için İnkilap Tarihi test sorusu* Cumhuriyet tarihimizin ilk partisi hangisidir?
a) Halk Fırkası
b) Terakkiperver Cumhuriyet
c) Serbest Cumhuriyet Fırkası
d) Demokrat Parti
Doğru yanıt: “A” diye öğretildi hepimize. B’yi, C’yi, D’yi İnkilap Tarihi dersini almak zorunda kalmış herkesin duymuşluğu var. Aslında bu sorunun doğru yanıtının “e) Kadınlar Halk Fırkası” olacağını ama engellendiğini kaçımız biliyoruz? Ortaokul, lise ve üniversitede toplam 6 dönem “İnkilap Tarihi” dersi alıp bir de en yüksek notlarla geçip “Türk kadınlarına seçme ve seçilme hakkının verildi”ğini, kadınların böyle bir talebi olmadığını sanışına içerliyor kadın en çok.
Meğer 85 yıl önce bugünlerde neler yaşanmış da haberimiz olmamış, tarihin aslında kadınlar da varmış:
1 Nisan 1923’te Birinci Meclis feshedilip seçimlere gitme kararı verildiğinde Seçim Kanunu’nun ‘her 50 bin erkek bir mebus seçer’ maddesi ‘her 20 bin erkek bir mebus seçer’ şeklinde değiştirilmiştir. Karar alınırken kadın haklarından yana bir tek kişi konuşur: Tunalı Hilmi Bey. O da sıra kapaklarına vurularak susturulur.
Ancak Meclis’te engellenen kadınlara seçme-seçilme hakkı tartışması Vakit Gazetesi’nin anketiyle kamuoyunda alevlenir. Öğretmen-yazar Nezihe Muhiddin önderliğindeki on üç kadın 1923 Mayıs’ında kadınların siyasal hakları için mücadeleye başladıklarını duyururlar. Öncelikle kadınların siyasi haklar kazanması hedefiyle bir kongre toplamaya karar verir, İstanbul’daki kadın derneklerinden ikişer üye ile yüksekokul ve lise mezunu bütün kadınların katılımı için çağrı yaparlar. Kongre kararlarının Anadolu’daki aydın kadınlara duyurulmasıyla mücadeleyi genişleterek iki yıl sonraki milletvekili seçimlerine kadar siyasal haklarını kazanacaklarını ummaktadırlar.* Oysa kuruluş çalışmalarını yürütmek üzere toplantı yeri bulmakta bile zorlanırlar.
15 Haziran 1923’te Darülfünun Konferans Salonu’nda gerçekleşen toplantı sonucu “Kadınlar Halk Fırkası” adıyla bir partinin kuruluş dilekçesini İçişleri Bakanlığı’na sunarlar. Bu arada kadınların mücadelesi zamane basınında alay konusu olur…
Örneğin Akbaba Dergisi’nin 21 Haziran 1923 tarihli sayısında Nezihe Muhiddin’in Kadınlar Halk Fırkası’nın başkanı olarak karikatürü çizilmiş ve Kadınlar Halk Fırkası’nın dokuz ilkesi şöyle sıralanmıştı:
1- Egemenlik kayıtsız şartsız kadınlarındır.
2- Her koca, karısına itaate mecburdur.
3- Bütün ev işleri erkeklere aittir.
4- Erkek, kadının müsaadesi olmadıkça harem dairesinden dışarı çıkamayacaktır.
5- Muaşakatın sürat ve emniyetini temin için her mahallede gişeler açılacaktır.
6- Dulların istikbali temin edilecektir.
7- Ziynet eşyasının ithali serbesttir.
8- Dört kadınla evlilik yasaktır.
9- Her kadın, gerektiğinde, kırk yaşına gelen kocasını emekliye ayırmaya veya gayri faale ayırmaya yetkilidir.
“Kadının içtimai, iktisadi ve bilahare siyasi sahalarda haklarını inkışaflarını temin etmek” amacındaki partinin alay konusu edilen tüzük maddelerinin bazıları aslında şöyledir:
– Memleketin sakinlerinden olan kadınların da belediye intihabatıba katılmaları için çalışılacaktır.
– Yetimlere ve şehit çocukların durumunu iyileştirilmek için yeni düzenlemelere gidilecektir.
– Kız çocukların eğitiminin modernleşmesi için çalışılacaktır. Maarif Vekaleti’nden Bu konuda yetkin kadın memurların atanması talep edilecektir.
– Savaş dönemlerinde kadınlar da askerlik yapabileceklerdir.
– Aile ve evlilik kanunları kadınlar yararına en mükemmel hale dönüştürülecektir.
Kadınlar Halk Fırkası’nın kuruluş başvurusu, sekiz ay sonra İçişleri Bakanlığı tarafından “bazı düşünceler” yüzünden geri çevrilir. Bu “bazı düşünceler”in ne olduğu hiçbir zaman açıklanmaz ama. Kadınlar partinin başına bir erkeği, Ali Fethi Bey’i getirerek başvurularını tekrarlarlar ancak yanıt yine olumsuzdur. Bu seferki gerekçe “bölücülük”tür: Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) yüzünden “halk fırkası’ adının bir kadın kuruluşu tarafından kullanılması “bölücü” bulunmuştur! Kadınlara parti yerine dernek kurmaları tembih edilir. Bunun üzerine Kadınlar Halk Fırkası kurucuları 7 Şubat 1924’te Kadın Birliği (Takrir-i Sükun Kanunu’ndan sonra Türk Kadın Birliği) adlı bir dernek kurarlar. Kadın Birliği’nin tüzüğüne siyasetle ilgili olmadığı yazılır ve Fırka’nın “taşkın” bulunduğu düşünülen maddeleri (başta siyasal ve sosyal haklarla ilgili 2.maddesi olmak üzere) törpülenir. İzin koparabilmek için Anadolu’da ivedilikle örgütlenerek yayılma kararı da ertelenir. Budanmış tüzüğüyle parti yerine dernek başvurusunun değerlendirilmesi uzun sürmez, Kadın Birliği 7 Şubat 1924’te kurulur. Kadınların siyasal ve sosyal haklar mücadelesi “siyaset”le ilgisiz diyerek izin kopardıkları dernekle sürer…
Özdeş Bodur (Gıda Mühendisi)
*Kadınlar milletvekili seçme ve seçilme haklarını 11 yıl sonra, 1934’te elde ederler.
Kaynaklar
1- Zihnioğlu, Y., 2003, “Kadınsız İnkilap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği”, İstanbul, Metis Yayınları Kadın Araştırmaları Dizisi 16
2- Alkan, M.Ö., “Gayrıresmi Seçim Tarihi (3)”, Radikal Gazetesi , 12.7.2007